Ufukta kaybolan Türk armatörleri

Hakkı Marmara’nın renkli kalem portresi.  Kaynak – Darüşşafaka Müzesi arşivi. Tablo: Osman Öndeş arşivi.

Bu çalışmam geçmiş yıllardaki Türk armatörlerinin kim oldukları konusundaki araştırmalarımdan birkaçını kapsar. Onlara “Ufukta Kaybolan Türk Armatörleri” diyorum. Bu çalışmamda; Hakkı Marmara- Pakize Hotin Marmara, Kaptan  Kemal Ersal ve Celal Uzuner hakkında  bulabildiğim  bilgiler yer almakta. Birçok armatörün isminden başka bir bilgi bulunamayışı üzücü olmalıdır.

Hakkı Marmara, Abana’lı varlıklı bir aileden geliyordu. Büyükbabası Hacı Mehmed Sadıkoğlu’ydu. Annesi Ayşe Şükriye Marmara Hanım’dı. Diğer kardeşleri Pakize (Hotin) ve Hatice (Rona)’dır. Annesi Şumnulu İbrahim Bey ile Afura Hanımın büyük kızıydı. Haberleşme adresi şöyleydi; Galata Halilpaşa Sokak Sermet Han No.31 Hakkı Marmara. Tel: 41753.

Avni Nuri Meserretcioğlu, 1949 yılında satın aldığı (Eski adı – War Gannet) 5,241 dwt’luk yük gemisine “Meserret” adını vermişti. Bu gemiyi 1959 yılında Hakkı Marmara satın aldı ve “Yeni Meserret” adıyla ancak bir sene çalıştırabildi. 1960 yılında Sirkeci’deki Deniz Nakliyat ve Ticaret Ltd. Şti’ye sattı. Bu şirket 1962’ye kadar çalıştırdıysa da, gemi bir tayfuna yenik düşerek Hong Kong’da karaya sürüklendi ve yarı batık hale geldi. Aynı sene Eylül ayında yüzdürüldükten sonra hurdaya gitti.

14 Haziran 1954 tarihli bir ilanda; hiç kullanılmamış 54 Model Hudson bir otomobil ve az kullanılmış bir beş beygirlik bahçe traktörü acele satılık olduğu belirtilerek, müracaat adresi olarak; “Saat 10 – 12 arası. Galata Halilpaşa Sokak Sermet Han No.31 Hakkı Marmara. Tel: 41753” verilmektedir.

İkinci haber bir vefat ilanıdır ve “Merhum Hacı Mehmet Sadıkoğlu Bey’in haremi, Merhum Şumnulu İbrahim Bey ile Afura Hanımın büyük kızı, Hakkı Marmara, Pakize Hotin, Hatice Rona’nın annesi, Emekli Topçu Albayı Ali Seyfi Alisü’nün ablası, Mehmet Hotin’in kayınvaldesi, Hakim Nurhan ve Dr. Ayhan Alisü’nün halası Ayşe Şükriye Marmara 5 Ocak 1962 günü vefat etmiştir. Cenazesi 6 Ocak 1962 Cumartesi günü Şişli Camii’nden kaldırılarak Merkezefendi’deki aile mezarlığına tevdi edilmiştir” denilmektedir.

Hakkı Marmara’nın adı 1962 yılından Emlak Kredi Bankası’nın ikramiye çekilişinde kazananlar listesinde ve 14 Temmuz 1966’de bukez Denizbank T.A.O’nın ikramiye çekilişinde 1,000 lira kazananlar arasında görülmektedir. İkramiye kazananlardan biri de Muzaffer Taviloğlu’dur.

 Hakkı Marmara, 16 Haziran 1984 günü vefat etti.

21 Haziran 1984 tarihi itibarıyla Darüşşafaka Cemiyeti’nden Hakkı Marmara’nın vefatı şöyle duyurulmaktadır: “Cemiyetimizin değerli bağışçılarından ve 29 Nisan 1982 günü vefat eden rahmetli bağışçımız Pakize (Hotin) Marmara’nın ağabeyi Hakkı Marmara’nın 16 Haziran 1984 günü vefat etmiş olduğunu teesürle öğrenmiş bulunuyoruz. Yakınlarına, dostlarına ve Darüşşafaka Topluluğuna başsağlığı diler ve merhuma tanrıdan başsağlığı dua ederiz”

Kapt. Kemal Ersal

Şükrü oğlu 1317 – 1901 İstanbul doğumlu Kaptan Kemal Ersal Türk Armatörleri Birliği’nin 20 Temmuz 1948 günü yapılan toplantısında 132.ci üye olarak kaydedilmiştir.  Birliğe katıldığı süreçte “Tan” ve “Yelkenci” isimli gemilerin hissedarı bulunuyordu. Yazıhane adresi; Yelkenci Han K.1 Sirkeci; Ev adresi; Kadıköy,Göztepe -Cavit Paşa Sk. No.6, Tel: 52455 idi. 18 Ağustos 1948 Tarih ve 402 Karar ile Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı seçilmiştir. 1949- 50 döneminde Yönetim Kurulu üyesi olarak görev yapmıştır.12 Eylül 1949 tarihi itibarıyla yapılan Türk Armatörleri Birliği’nin yıllık Olağan Genel Kurul Toplantısı’nda Hamdi Selimoğlu, İbrahim Kalkavan, Vehbi Aldıkaçtı, Kaptan Kemal Ersal, İsmail Kalkavan, Şadan Sadıkoğlu, Şevket Manioğlu asil üyeliklere seçilmişlerdir.

Celal Uzuner

Trabzon Sürmene eşrafından Elmas – Armatör Mehmet Uzuner’in oğlu, Ayşe – Armatör Halil Uzuner’in yeğeni, Zinnet – Armatör Halil Karagöz’ün damadı, Hanife – Mehmet Kanal, İfakat – Yakup Uzuner, Seyhan – Ömer Uzuner ve Nezahat – Barbaros Gören’in kardeşi, Aysen – Burhan Karagöz, Aysel – Rafet Karagöz, Fatma – Ertan Karagöz ve Güzin – Rasim Karagöz’ün eniştesi, Adalet Güriç’in dayısı, Rumeysa – Neşat Kutay, Doç. Dr. Arzu – Arif Uzuner, Dr. Fatma – Murat Gümüş, Ayşenur – Dr. İhsan Demirkol, Prof. Dr. Zehra Neşe Kavak ve Cavit Kavak’ın babası,

Doç. Dr. Nilgün Kutay – Dr. Serdar Kutay, Sena – Tamer Çiçekçi, Emir Demirkol, Elif, Halil Efe, Celal Uzuner, Mehmet ve Hasan Kavak’ın dedesi, Nisa ve Nur’un büyük dedesi, Saadet Uzuner’in 60 yıllık hayat arkadaşı, Çamlıcalıların vefakâr komşusu, hayırsever insan Armatör Hacı Celal Uzuner 1 Mayıs 2012 tarihinde Allah’ın rahmetine kavuştu. Cenazesi 4 Mayıs 2012 Cuma günü Kısıklı Abdullahağa (Çamlıca) Camii’nde kılınan öğle namazını müteakip Çamlıca aile Mezarlığı’na defnedildi.

Celal Uzuner’in eşi Saadet Uzuner anlattı.

Celal Uzuner’in eşi Saadet Uzuner eşini ve aile yaşamlarını şöyle anlatmıştır; “Çamlıcalıların vefakar komşusu hayırsever insan eşim Armatör Hacı Celal Uzuner’in babası Mehmet Uzuner’in Abdülhamit zamanında sandalı varmış. Bu sandalla hergün Üsküdar’dan Beşiktaş’a kürek çekerek yolcu taşır, kazandığı paraları biriktirirmiş. İlk gemisini biriktirdiği paralarla almış.

Armatörlük babadan oğula geçer derler, sonrasında babası Mehmet Uzuner’den oğlu Celal Uzuner’e eşime geçmiş. Celal Beyefendi 2012’de vefat etti. Şimdi oğlu Arif Uzuner görevi devraldı.

Arif Uzuner Boğaziçi Üniversitesi’ne 7.ci olarak girdi, 2.ci olarak okulunu bitirdi. İngiltere’de master yaptı. Birçok ödül aldı; çok iyi konumda iyi kurumlarda görev yapabilirdi, ancak oda babası gibi bu mesleği seçti.

Eşim Celal Uzuner’in babası, rahmetli kayınpederim şuanda oturduğum evi 70 sene evvel almış. Ben otuz sene önce bu eve gelin geldim. Şimdi çocuklarımla beraber bu yerde yaşıyoruz. Celal Beyefendi işini ciddiye alan, namuslu, dürüst, saygın bir insandı. Kısıklı’da tanıyanlar saygı ve sevgi duyarlardı. Çok disiplinli ve otoriterdi; nasıl otoriter olmasın ki, dört tane kız çocuğu büyüttük. Hepsi de görücü usulü evlendi, flört yapmak yasaktı. Hepsi çok şükür mutlular. Hep bir arada yaşayıp gidiyoruz.

Ben (Saadet Uzuner) Sarıyer doğumluyum. Sarıyer’de Yelkenciler Köşkü’nde doğdum. Bu köşkü dedem Rasim Kaptan’ın yaptırdığını biliyorum. Rasim Kaptan’ın çocukları Fevzi ve Halil Karagöz’dür. Fevzi Kaptanın oğlu İlhami Karagöz, Halil efendinin oğlu Burhan Karagöz’dür. Rahmetli Celal Beyefendi çok mutaassıptı. Ailece fotoğraf çektirmeyi pek sevmezdi, yazıhanesine bile bayanlar gidemezdi. Birgün torunum girince herkes dışarı çıkmış. İlk defa bir bayan yazıhanesine gelmiş! Yanlış hatırlamıyorsam kayınpederim Armatörler Derneği’ni kuran ilk kişilerden. Bu vesileyle dönemin Cumhurbaşkanı Celal Bayar’ı 13 Haziran 1959 yılında Çankaya’da ziyarete gitmiş. Halil Karagöz’ün gemisini biliyorum, ama adını hatırlayamadım. Aşağı yukarı yanlış hatırlamıyorsam 55 sene evvel Karadeniz de battı”

S.S Hacı Hüseyin

• Genel yük gemisi (TCEA) 1889 yılında Helsingörs Jernsk & Msk., Helsingör tersanesinde “Hamlet” adıyla Dampskibsselskabet Denmark, Kopenhagen adına 25 Kızak numarasıyla inşa edildi. 1217 gt., 1862 dwt. idi. Ana makinesi 3 genişlemeli ve 570 ihp güç üretiyordu.
• 1915’de Akt. Det Dansk – Norske Dampslsk, Vewjle firmasına satıldı.
• 1923’de Johannes Berhardt, Hamburg firmasına satıldı ve “Johannes Berhardt” adı verildi.
• 1927’de J.J. Chandris, Chios firmasına satıldı ve “Rita Chandris” adı verildi.
• 1933’de J.N. Cotzias & G. Manocroussos, Syra firmasına satıldı ve “Agios Spyridon” adı verildi.
• 1933’de Hacı Hüseyinoğlu Yakup ve Şükrü, Ali Mahdumu Ortaklığı’na satıldı ve “Hacı Hüseyin” adı verildi.
• 1933’de Şükrü ve Yakup Uzuner Ortaklığı kuruldu ve gemiye “Sürmene” adı verildi.
• 1936’da geminin adını “Eti” olarak değiştirildi.
• 1955’de Şükrü Uzuner ve Hatice Yoldaş Ortaklığı’na devredildi. 1960’da İstanbul’da söküldü.

S.S Sarıyaka (Ex – Parita; Ex- Bison; Ex – Katerina; Ex – Ortaköy; Ex – İsmail Kaplama)

• İnşa Tersanesi: Mordey Carney, Woolston, Southampton. Denize iniş tarihi: 1 Kasım 1902.
• Panama- Cia Naviera Parita SA adına “Parita” adı ile Mart 1903’de hizmete girdi.
• 1947’de satıldı Katerina Cia de Vapores SA, Panama satın aldı ve “Katerina” adını verdi.
• 1952’de Şevket Manioğlu satın aldı ve “Ortaköy” adı verildi.
• 1956’da İsmail Kaplama satın aldı ve “İsmail kaplama” adı verildi.
• 1958’de Halil ve Mehmet Uzuner satın aldı ve “Ortaköy” adı verildi.
• 1965’de Celal Uzuner satın aldı.
• 1980’de Orhan Sadıkoğlu ve Ortakları satın aldı ve “Sarıkaya” adı verildi.
• 1985’de Celal Uzuner ve Ortakları Hızır Reis Tankeri İşletmesi satın aldı.
• 1989’da Lloyd’s Register’deki kaydı silindi.

S.S Kapt. Yakup

• Genel yük gemisi (TCTD) Kasım 1909’da Irvine’s Shipbuilding Co., West Hartlepool tersanesinde “Bassam” adıyla Burma Railways Co., Rangoon adına 313 Kızak numarasıyla inşa edildi. 3060 gt., 5380 dwt. idi. Ana makinesi 3 genişlemeliydi.
• 1921’de British & African Steam Navigation Co., Liverpool şirketine satıldı ve “Sulima” adı verildi.
• 1930’da Scotto, Ambrosino & Pugliese firmasına satıldı ve “Georges et Henri” adı verildi.
• Mayıs 1936’da Cia. Geneuse di Navigation a Vapure, Genoa şirketine satıldı ve “Cape Hele” adı verildi.
• 1949’da Şükrü ve Yakup Uzuner Ortaklığı’na satıldı ve “Kaptan Yakup” adı verildi.
• 1952’de Fuat Akbaşoğlu’na satıldı ve “Çayırköy” adı verildi.
• 1960’da hurdaya çıkartıldı.

Şükrü Yakup Uzuner

Armatör Şükrü Yakup Uzuner, Sürmeneli Hacı Yakup Uzuner’in oğluydu. Ailede ilk denizcilik yaşamını babası Kaptan Hacı Yakup Uzuner başlatmıştır. 29 Ağustos 1943 tarihi itibarıyla Şükrü Yakup Uzuner şirketi hakkında bir haberde; “27 Ağustos 1943 Cuma günü Saat 09.30’da Rumelikavağı’ndan hareket eden 73 Numaralı Şirket Vapurunun birinci Mevkiinde 15 Beygir Doç dizel, 3 adet makine memesi bir gazete kağıdına sarılı olarak unutulmuştur. Bulanların Galata, Karamustafa Paşa Mesruriye Han 4 No’da Şükrü Uzuner yazıhanesine getirmeleri halinde umduğundan fazla memnun edileceklerdir” denilmektedir.

Şükrü Yakup Uzuner’in sahip olduğu “Kaptan Yakup” vapuru hakkında sayısı ona yaklaşan haber tespit edilmiştir ki, bunlar geminin seferleriyle ilgili ilanlardan oluşmaktadır. 26 Aralık 1949 tarihli bir haberde, İstanbul Boğazı’da hakim olan şiddetli fırtınadan bahsedilmekte ve “Denizlerde fırtına, bilhassa Karadeniz’de şiddetle devam etmektedir. Dün fırtına dolayısıyla Yelkenci, İnal, Kaptan Yakup, Suad, Emek, Sadıklar isimli vapurlar ve motorlar Boğazdan dışarı çıkamamışlardır. Karadeniz’de bulunan İzmir ve Bakır vapurları ise Boğazdan giriş yapamamışlar ve geceyi Ereğli’de geçirmişlerdir.” denilmekte. Kaptan Yakup vapuru da, o yıllarda çok revaçta olan Hac seferlerine verilmekteydi.

22 Mayıs 1950 bir haberde ise Eti Vapuru’nun Karadeniz seferi duyurulmakta ; “Sayın Tüccar Ambar Sahipleri Eti Vapuru Karadeniz’den 23 Mayıs 1950 Salı günü yüklü olarak gelecek ve 31 Mayıs 1950 Çarşamba günü Saat 23.00’de Sirkeci’den Karadeniz’e ikinci yük seferine çıkacaktır. Bütün Karadeniz iskeleleri için yük kabulüne başlanılmıştır. Merkez Acentesi: Galata, Karamustafa Paşa Sokak, Mesruriye Han K.3 Karaköy Şükrü Uzuner, Tel: 24464” denilmektedir.

4 Haziran 1950 günkü ilanda şöyle denilmektedir; “6 Günde Cidde’ye Gidecek Ekspres Hacı Postası – 5,500 tonluk, lüks kamaraları, hastanesi, soğuk hava deposu bulunan Kaptan Yakup Vapuru Hacı seferi için hazırlanmaktadır. Yolcularını Hopa’dan başlayarak Karadeniz iskelelerinden alacak, dönüşte yerlerine kadar götürecektir. Bilet satışına başlanmıştır. Müracaat: Galata, Karamustafa Paşa Sokak, Mesruriye Han K.3 Karaköy Şükrü Uzuner, Tel: 24464”

Armatör Şükrü Yakup Uzuner 22 Temmuz 1950 Cumartesi günü ani kalp sektesinden vefat etmiştir. Cenazesi 23 Temmuz 1950 Pazar günü Saat 12.00’de Arnavutköy Üvez Sokağındaki 8 No.’lu evinden alınarak Arnavutköy Camii’nde öğle namazını müteakiben Rumelihisar Mezarlığı’ndaki aile kabristanı’nda defnedilmiştir. 29 Temmuz 1950 tarihinde ailesi teşekkür ilanı vermiştir.

Avundukzâde Kardeşler Tahlisiye Şirketi

Haklarında çok az bilgi bulunan Avundukzâde Kardeşler Tahlisiye Şirketi sahipleri bilinmemektedir.  Sadece tespit edilen gazete haberi 24 Ocak 1930 tarihlidir. Habere göre Tahlisiye şirketi Müdürü ve İstanbul Mebusu Hamdi (Başar) Bey’in Ankara’ya gittiği ve şirketin kurulmasını geciktirecek bazı sorunlar olduğu belirtilmiştir.

Şirketin kurulabilmesi için öncelikle Ticaret Kanunu böyle bir şirketin kurulması için beş kişilik bir yönetim kurulu şart koşmaktadır. Tahlisiye Şirketi Kanunu şirket heyeti yönetim kurulunun bütünüyle tahlisiyecilerden olmasını ön görmektedir.

Halbuki yapılan  şirket yönetim kuruluna tahlisiye firmalarından Avundukzâde’ler alınmamış, sadece gemileri kurulacak şirketin kadrosuna kaydedilmiştir. Avundukzâdeler’in sahibi oldukları kurtarma ve yedekleme  römorkörleri nelerdi, bu konuda da bilgi bulunamamıştır. Avundukzadeler Hükümete müracaat ederek şirket yönetim kuruluna dahil edilmemeleri halinde şirkete katılmayacaklarını bildirmişlerdir. Bu takdirde şirketin yönetim kurulu dört kişiden ibaret kalmakta ve bu nedenle şirket faaliyete geçememektedir.

Maliye Vekaleti bu sorunu incelemeye  alacaktır.  Diğer taraftan Hükümet şirketin hissesine yüzde yetmişine sahip olacak ve buna mukabil 370,000 lira ile katılacak idi. Bu paranın da bütçede karşılığı olmadığı anlaşılmıştır. Bu nedenle ortadaki sorunlar çözülmez ise şirket faaliyete geçemeyecektir.

Avundukzâde Mehmet, Behram ve Yeşua ile ortak idi.

Tahlisiye işlerinde bir süre sonra zora giren Avundukzâde Mehmet kardeşler ve ortakları Behram ve Yeşua iflas etmişlerdir.

Adliye Dergisi 1931 Yılı Sayı 110 ve Sayfa 104’de yeralan temyiz kararına göre; “İflâs etmiş olan Avundukzâde  Mehmet, Behram ve Yeşua hakkında  10,500 İngiliz lirası alacakları olduğunu belirten  Mösyö Eric Van Lennep ve Madam Ivon Fred loramor ve Madam Sara Virgin  Van Lennep ve Madam Lilian Elen, Marki Bolevi Valia ve Mösyö Oscar Van Lennep, vekillleri Avukat Mehmet Behram ve Avukat Yeşua Efendiler vasıtasıyla İstanbul Asliye Mahkemesi İkinci Ticaret Dairesi’nde dava açmışlar ve bu davada verilen hüküm  6 Aralık 1930 tarih ve 1106 No. ile temyiz edilmiştir.

Osman Öndeş

The post Ufukta kaybolan Türk armatörleri appeared first on Denizcilik Dergisi.