Bilindiği üzere, dünya ticaretindeki her on yükün dokuz tanesi deniz taşımacılığıyla gerçekleşmektedir. Yüklerin denizlerdeki bu dolaşımı da ciddi miktarda enerji kullanımıyla mümkündür ve bu enerjinin neredeyse tamamı hâlâ fosil yakıtlardan sağlanmaktadır; dolayısıyla karbon salınımına yol açmaktadır. Bu nedenle denizcilik sektörü, küresel karbon salımının azaltılmasında stratejik bir rol oynamaktadır. Uluslararası Denizcilik Örgütü (IMO), sektörün 2050 yılına kadar net sıfır emisyona ulaşmasını hedeflemektedir [1]. Bu doğrultuda Birleşik Krallık, 25 Mart 2025’te yayımladığı Maritime Decarbonisation Strategy ile denizcilik faaliyetlerinden kaynaklı emisyonları 2030’da %30, 2040’ta %80 azaltarak 2050’de net sıfıra ulaşmayı taahhüt etmiştir [2].

Birleşik Krallık limanları, toplam 120’den fazla limanı ile ülke dış ticaretinin omurgasını oluşturmakta ve büyük çoğunluğu ana limanlarda yoğunlaşmaktadır. 2024 yılında toplam 429,7 milyon ton yük elleçlenmiş, konteyner trafiği ise 21,3 milyon TEU’ya ulaşmıştır. 2025’in ilk çeyreğinde toplam tonaj %2 artışla 425,9 milyon tona ulaşmış ve konteyner trafiği %2 artışla 21,3 milyon birim seviyesinde devam etmiştir.

Son yıllarda, limanlarda uçtan uca karbon nötrlüğü hedefleyen uygulamalar yaygınlaşmaktadır. 2022 yılında İngiliz Deniz Ticaret Odası’nda Teknik Müdür olarak görev yaptığım dönemde, kıyı elektriği (shore power) altyapısının yaygınlaşması konusunda sektör adına görüşlerimizi bakanlık ile paylaşmıştık. O dönem yalnızca iki limanda sınırlı kapasitede uygulama bulunuyordu; bu da yatırım maliyetleri ve finansman zorluklarını açıkça gösteriyordu. Bakanlığın sektörden görüş aldığı bu çağrıları hala devam etmektedir ve Mart 2025 itibarıyla süren Net Zero Ports çağrısı kapsamında, limanlarda kıyı elektriği, sıfır emisyonlu yakıt ikmali ve tesis içi yenilenebilir enerji altyapısı gibi konular yeniden değerlendirilmektedir [3]. Innovate UK gibi kuruluşlar, limanlar arasında bilgi paylaşımı ve kamu-özel sektör işbirliğini güçlendirmeyi amaçlayan programlar yürütmektedir [4][5]. Ayrıca, İngiliz Parlamentosu’nun Çevre İşleri Komitesi (EAC) raporlarında da limanlarda kıyı elektriği altyapısının öncelikli yatırım alanı olduğu vurgulanmış, hükümet de bu önerileri desteklemiştir [6][7].

Küresel ölçekte, IMO’nun Net Sıfır Çerçevesi uluslararası denizcilik camiası tarafından giderek daha geniş bir mutabakatla benimsenmektedir. Sektör temsilcileri, bu hedefe ulaşmanın yalnızca teknik dönüşümle değil, aynı zamanda ortak standartların ve küresel finansal mekanizmaların etkin biçimde kurgulanmasıyla mümkün olacağını vurgulamaktadır (World Shipping Council, 2024). Bu süreçte Türkiye’nin de ilgili uluslararası platformlarda aktif bir rolü olduğu bilindiğinden liman işletmelerinin ilgili denizcilik idaresine teknik katkı ve fikirlerini sunması önem taşımaktadır.

Bu hafta (14–17 Ekim 2025) Londra’da gerçekleştirilen ve benim de katıldığım MEPC (ES.2) ikinci olağanüstü oturumunda, IMO Net Zero Fonu’nun kullanım esaslarının karara bağlanması beklenmektedir. Öngörülen mekanizmaya göre, 2027’den itibaren uygulanması planlanan karbon levy sistemi kapsamında, 5000 gros tonaj üzeri gemilerin emisyonları için ton başına 100 USD ücret ödemesi öngörülmektedir. Bu ücretin, 2030’a kadar kademeli olarak 380 USD seviyesine çıkarılması ve oluşacak fonun yaklaşık %65’inin gemilerin yeşil dönüşüm projelerine, %35’inin ise gelişmekte olan ülke limanlarının altyapı modernizasyonu ile teknoloji transferine ayrılması planlanmaktadır. Sistem ayrıca, emisyon performansı hedeflerin altında kalan gemilere karbon kredisi ticareti imkanı tanıyarak piyasa temelli bir teşvik mekanizması da öngörmektedir. Her ne kadar ABD yönetimi bu süreci “vatandaşlarımız, enerji sağlayıcılarımız ve taşımacılık şirketlerimiz için maliyet artırıcı bir girişim” olarak nitelendirip açık biçimde reddetmiş olsa da, çok taraflı müzakerelerde uzlaşı arayışlarının devam ettiği görülmektedir. Bu nedenle, tüm siyasi gerilimlere rağmen toplantıdan dengeli ve fonun etkin kullanımını mümkün kılacak bir kararın çıkma ihtimali hâlen güçlüdür.

Bu süreçte yürütülen lobi çalışmalarında liman sektörünün etkin temsili, ülkemizin bu yeni küresel finans mekanizmasından pay alabilmesi açısından kritik önem taşımaktadır. Yaklaşık dört yıldır Türkiye heyetine bu konuda teknik danışmanlık desteği verirken, daha önce Birleşik Krallık heyetiyle yürüttüğüm çalışmalarda da limanların bu fon yapılarındaki stratejik rolüne doğrudan tanık oldum. Dolayısıyla, bu toplantılarda tüm paydaşlar gibi limanların dönüşüm projeleriyle sürece dahil edilmesi, yalnızca çevresel kazanım değil, aynı zamanda milyarlarca dolarlık potansiyel yatırım kaynaklarına erişim anlamına gelecektir.

Bu noktada, lobicilik faaliyetlerinin koordineli, teknik temelli ve sürdürülebilir biçimde yürütülmesi büyük önem taşımaktadır. Zira uluslararası karar mekanizmalarında görünür olmak, yalnızca politik değil, ekonomik ve stratejik kazanımların da ön koşuludur.

Ana limanlarda kıyı elektriği altyapısı, sıfır emisyonlu yakıt ikmali ve yenilenebilir enerji uygulamaları yaygınlaşmaktadır. Aberdeen, Londra, Belfast ve ABP gibi limanlar, filo elektrifikasyonu, biyoyakıt kullanımı ve yenilenebilir enerji projeleriyle Net Zero hedeflerini gerçekleştirmeye çalışmaktadır. Ancak şebeke kapasitesi ve finansman ihtiyaçları hâlen sınırlayıcı faktörlerdir. İngiltere, 2030 ve 2040 hedefleri doğrultusunda yeşil enerji üretiminde stratejik liman dönüşümlerine yatırım yapmayı planlamaktadır. Bu süreç, hem karbon salınımını azaltacak hem de milyarlarca Sterlin değerinde ekonomik fırsat yaratacaktır. Uluslararası iş birliği ve teknik inovasyon, bu dönüşümün başarısında kritik rol oynamaktadır.

Altyapı ve Finansman Zorlukları

Limanların net sıfır hedeflerine ulaşabilmesi, kapsamlı altyapı yatırımlarını gerektirmektedir. Marine Capital ve UMAS tarafından hazırlanan bir rapora göre, Birleşik Krallık denizcilik sektörünün karbon nötr dönüşümü için önümüzdeki otuz yılda yaklaşık en az 75 milyar Sterlin yatırım yapılması gerekecektir [8]. Bu tutarın önemli bir bölümü liman altyapılarının yenilenmesi, filo dönüşümü ve sıfır karbon teknolojilerinin yaygınlaştırılmasına ayrılacaktır.

Ancak, mevcut elektrik şebeke kapasitesi limanların dönüşüm hızını sınırlamaktadır. British Ports Association verilerine göre, İngiltere ve Galler’in en büyük 10 limanından 7’si şebeke kapasitesine yakın seviyede çalışmaktadır [7]. Bu durum, kıyı elektriği sistemleri ve elektrikli altyapıların entegrasyonunu güçleştirmektedir. Hükümet raporları da limanların karbon nötrlüğe geçişinde ek elektrik arzının güvence altına alınmasının kritik önemde olduğunu ortaya koymaktadır [7]. Dolayısıyla kamu-özel sektör ortaklıklarının güçlendirilmesi ve yeni finansman modellerinin geliştirilmesi, dönüşümün sürdürülebilirliği açısından zorunludur [8].

Örnek Liman İnisiyatifleri

Port of Aberdeen (İskoçya): Birleşik Krallık’ın ilk “net sıfır limanı” olma hedefiyle hareket eden Aberdeen, 2040’a kadar net sıfır hedefini gerçekleştirmek için 55 milyon Sterlin yatırım planlamaktadır [9][10]. Liman filosundaki araçların elektrifikasyonu, hidrojenle zenginleştirilmiş bitkisel yağ (HVO) kullanımı ve yolcu gemilerine yönelik kıyı elektriği sistemleri bu sürecin temel adımlarıdır. 2023 itibarıyla limanın toplam emisyonunun %98,6’sının gemilerden (Scope 3) kaynaklandığı tespit edilmiş olup, bu veriler doğrultusunda Aberdeen, gemi kaynaklı emisyonları da dahil eden bütüncül karbon yönetimi uygulayan ilk İngiliz limanı olmuştur [11]. Bu kapsamda liman bu alanda uzman bir mühendislik firmasından destek alarak hesaplamalarını yıllık olarak takip edip kurum içi toplantılarla bu sureci daha katılımcı hale getirmiştir.

Port of London Authority (Londra): Thames Nehri üzerindeki en yoğun liman operasyonlarını yürüten PLA, 2040 yılı için net sıfır hedefi belirlemiştir [12]. Filodaki tekneler biyoyakıta (HVO) dönüştürülmüş, Barrier Gardens İskelesi’ne kurulan kıyı elektriği tesisi ile limanda duran gemilere temiz enerji sağlanmaya başlanmıştır [13]. Ayrıca PLA, %100 yenilenebilir elektrik tarifesine geçerek 2014’ten bu yana karbon emisyonlarını yarıya indirmiştir [12].

Belfast Harbour (Kuzey İrlanda): 2030 hedefinin çok önünde ilerleyen Belfast Limanı, 2023’te doğrudan operasyonel emisyonlarını %18 oranında azaltmıştır [14][15][16]. Liman filosundaki araçların elektrifikasyonu, HVO yakıtı kullanımı ve %100 yenilenebilir enerjiye geçiş bu başarıda belirleyici olmuştur. Belfast, 2030’dan önce Birleşik Krallık’ın ilk net sıfır liman işletmecisi olma yolundadır [15].

Associated British Ports (ABP): Ülkenin en büyük özel liman işletmecisi olan ABP, 2 milyar Sterlin’lik “Ready for Tomorrow” yatırım planı ile 2040 yılına kadar karbonsuzlaşmayı hedeflemektedir [17][18]. Bu bütçenin 600 milyon Sterlin’i kendi operasyonlarına, 1,4 milyar Sterlin’i ise müşterilerinin yenilenebilir enerji projelerine ayrılmıştır. ABP’nin 21 limanında toplam 29 MW kurulu yenilenebilir enerji kapasitesi bulunmakta, Southampton Limanı’nda gemilere yönelik kıyı elektriği tesisi kurulmuş ve Port Talbot’ta yüzer rüzgâr türbini montaj sahası inşa edilmiştir [19].

Forth Ports (İskoçya): Filodaki dizel yakıtın yerine HVO kullanarak emisyonlarını %90 oranında azaltmıştır [20]. Artan yakıt maliyetine rağmen bu geçiş, şirketin uzun vadeli karbon nötrlük taahhüdünü güçlendirmiştir. Forth Ports, 2042 yılına kadar net sıfır hedefine ulaşmayı planlamaktadır.

Yenilenebilir Enerji Projelerinde Limanların Rolü

Birleşik Krallık limanları, yalnızca yük ve konteyner taşımacılığının merkezleri değil, aynı zamanda yeşil enerji üretimi ve karbon nötrlük hedeflerinin gerçekleştirilmesinde stratejik merkezler olarak öne çıkmaktadır. Özellikle yüzer deniz üstü rüzgâr (Floating Offshore Wind – FLOW) projeleri, liman altyapısının endüstriyel kapasitesini ve lojistik yeteneklerini güçlendirmesini zorunlu kılmaktadır. RenewableUK raporuna göre, İngiltere’nin 2040 yılına kadar 34 GW açık deniz rüzgâr kapasitesine ulaşabilmesi için en az 11 limanın endüstriyel merkezlere dönüştürülmesi gerekmektedir. Bu dönüşüm, türbin üretimi, montajı ve lojistiği için ağır kaldırma kapasitesine sahip yeni tesislerin kurulmasını ve kıyı alanlarının etkin kullanımını gerektirmektedir. UK Infrastructure Bank, 2030’a kadar bu yatırımların hızlandırılması gerektiğini vurgulamaktadır.

Aynı limanlar, Net Zero hedefleri doğrultusunda filo elektrifikasyonu, biyoyakıt kullanımı, kıyı elektriği altyapısı ve yenilenebilir enerji projeleri gibi karbon azaltıcı önlemleri de uygulamaktadır. Örneğin Aberdeen, Londra, Belfast ve ABP limanları hem operasyonel emisyonlarını azaltmak hem de yüzer rüzgâr projelerine lojistik destek sağlamak için kapsamlı yatırımlar yürütmektedir. Bu stratejik yaklaşım, karbon nötr hedefler ile yenilenebilir enerji üretim hedeflerini birleştirerek, limanları hem çevresel hem de ekonomik açıdan kritik merkezler hâline getirmektedir.

Aşağıdaki iki tablo, İngiltere limanlarının 2024-2025 trafik verilerini, Net Zero hedeflerini ve FLOW projelerine katkılarını entegre bir şekilde göstermektedir:

Tablo-1: Yüzer Rüzgâr (FLOW) için Liman Gereksinimleri ve Hedefler [23. 24. 25].

Tablo-2: İngiltere limanlarının 2024-2025 trafik verilerini ve Net Zero hedefleri.

Humber Freeport, bu dönüşümün dikkat çekici örneklerinden biridir. İngiltere’nin doğusunda yer alan bu serbest liman bölgesi, rüzgâr türbini üretiminde tedarik zincirinin merkezlerinden biri haline gelmiştir. Burada Siemens Gamesa tarafından geliştirilen tesislerde üretilen türbin bileşenleri doğrudan deniz üstü rüzgâr sahalarına sevk edilmekte, aynı zamanda liman sahasında yeşil hidrojen üretimi için pilot elektrolizör projeleri yürütülmektedir. Bu yaklaşım, limanların enerji geçişinde yalnızca lojistik merkez değil, aynı zamanda üretim ve dönüşüm alanı olarak yeniden tanımlandığını göstermektedir.

SONUÇ:

Birleşik Krallık limanları, net sıfır hedefleri doğrultusunda stratejik bir dönüşüm sürecinden geçmektedir. Araç filolarının elektrifikasyonu, biyoyakıt kullanımı, kıyı elektriği altyapısı ve yenilenebilir enerji projeleri bu dönüşümün öncül adımlarıdır. Ancak, bu adımların başarıya ulaşabilmesi için şebeke kapasitesinin artırılması, finansman mekanizmalarının çeşitlendirilmesi ve sektörler arası koordinasyonun güçlendirilmesi gerekmektedir.

Londra’dan Aberdeen’e, Belfast’tan Southampton’a kadar birçok liman, enerji geçişinde öncü rol üstlenmektedir. Uzmanlar, bu dönüşümün sürdürülebilir olabilmesi için uluslararası düzeyde politik uyum, uzun vadeli yatırım desteği ve teknolojik inovasyonun eş zamanlı olarak ilerlemesi gerektiğini vurgulamaktadır [7][8]. Sonuç olarak, limanlar karbon nötr ekonominin kesişim noktasıdır: Başarılı bir yeşil dönüşüm, stratejik planlama, güçlü finansman ve kararlı liderlik ile mümkündür.

Dr. Önder Canbulat

MO Delegesi Danışmanı | Danışma Kurulu Üyesi | CEng