Atatürk’ün, yıkılan bir imparatorluğun yerine yepyeni bir ulus kurmak için çıktığı Samsun yolculuğu, Türk insanının hafızasında derin iz bıraktı. 104 yıl önce Büyük Önder Mustafa Kemal’i, İstanbul’dan Samsun’a götüren Bandırma vapuru ne yazık ki tarih sahnesinden çok erken ayrıldı. Deniz tarihi araştırmacısı Ali Bozoğlu, Atatürk ile ilgili yürekleri burkan bir yaşanmışlığı anlattı. Bozoğlu, “Atatürk 1 Temmuz 1927 günü İstanbul’a deniz yoluyla geldiğinde kendisini karşılayan vapurları görmüş ve Bandırma’yı sormuştu. Atamızın üzülmemesini isteyen çevresindekiler ‘Tersanede tamirde efendim” cevabını vermişti. Oysa Bandırma, 1924 yılında Haliç’te sökülerek yok edilmişti” dedi. Bandırma vapurunda Atatürk ile Samsun’a giden Hacı Tevfik Ulusu’nun torunu Mustafa Kemal Ulusu, ulusal tarihimizin en önemli gemisinin daha çok hatırlatılması gerektiğini belirttti. Günümüzde halen Bandırma vapuruna ait olduğu kesinleşen bir fotoğraf karesi bile bulunmuyor.
YAĞLI BOYA TABLO: FİRUZ AŞKIN
Bandırma’nın günümüze ulaşan fotoğrafı var mı?
Kurtuluş savaşının ilk işareti olan “Geldikleri Gibi Giderler” sözlerini 13 Kasım 1918 günü Kartal istimbotunun güvertesinde söyleyen Atatürk, ulusal kurtuluş savaşımızı başlatmak için de deniz yolunu tercih etmişti. 16 Mayıs 1919 günü İstanbul’dan kömürlü yolcu vapuru S/S Bandırma’ya binen Atatürk, Kaptan İsmail Hakkı Durusu’nun cesareti ve becerisiyle 19 Mayıs’ta Samsun’a çıkmıştı. Ulusal kurtuluş mücadelemizi Samsun’da başlatan Mustafa Kemal Atatürk, özgürlük mücadelesini başlatan Bandırma vapurunu bir daha görmedi. Türkiye Cumhuruyeti tarihinde tarifsiz ve yeri dolmaz önemi olmasına rağmen değeri bilinmeyen vapurun kesinleştirilen bir fotoğrafı ya da görüntüsü bile günümüze ulaşmadı. Bandırma’yı gösteren fotoğrafların tartışmaya açık olduğunu belirten deniz tarihçileri vapurun daha çok hatırlatılması gerektiğini vurguladı.
‘Artık tamir tutmaz’ anlayışıyla hizmet dışı kaldı
Deniz Tarihi Araştırmacısı Ali Bozoğlu, “Mustafa Kemal Atatürk’ün, Beşiktaş, Akaretler 76 numaralı evde yaşayan annesi Zübeyde Hanım ve kız kardeşi Makbule (Atadan) ile vedalaşarak çıktığı deniz yolculuğunun kahramanıdır Bandırma.” dedi. Bozoğlu, “Mustafa Kemal Paşa’yı 9.Ordu Müfettişi olarak Samsun’a götürecek bir vapur aranıyordu. Atatürk, 55 kişiyle gideceği için büyük bir vapur olması gerekiyordu. Ama 1. Dünya Savaşı’nda Osmanlı İmparatorluğu Karadeniz, Mithatpaşa, Bezm-i Alem, Bahri Ahmer ve Halep gibi vapurlarında olduğu 50 vapuru kaybetmişti. Akla Haliç’te bekletilen Bandırma vapuru gelir. Bandırma’yı sefere hazırlamak için Seyri- Sefain idaresinin tecrübeli kaptanı İsmail Hakkı Bey seçildi. İsmail Hakkı Bey ve Mustafa Kemal Paşa 1 Mayıs 1919 tarihinde Şişli’deki evinde görüştü. Belki de bu büyük yolculuğun hatırasına saygıdan Durusu soyadını alan İsmail Hakkı Bey’in cesaret ve becerisiyle tamamlanan sefer sonrası Bandırma, İstanbul’a döndü. Yine Marmara Denizi’nde seferler yapan Bandırma, sık sık arıza yapınca 1924 yılında ‘Artık tamir tutmaz’ anlayışıyla hizmet dışına bırakıldı. Müze gemi olması gereken gemi böylece 1925 yılında İlhami söker tarafından Haliç’te parçalandı” dedi.
YAĞLI BOYA TABLO: NED PAMPHİLLON
Atatürk 8 yıl sonra Bandırma’yı sordu
Bozoğlu, ” Atatürk, Bandırma vapurunu hiç unutmadı. Yıllar sonra bile ulusal mücadele fikrini taşıyan vapuru zihninden çıkartamamıştı. İstanbul’a 8 yıl sonra 1 Temmuz 1927 günü Ertuğrul yatıyla gelen Atatürk, kendisini karşılayan vapurlar arasında bandırma’nın olup olmadığını sormuştu. Atatürk’ün üzülmemesi için çevresindekiler, ‘Tersanede, tamirde, Paşam’ yanıtını verdi. Hâlbuki Bandırma, 1924 yılında hizmet dışı bırakılmış ve Haliç’te İlhami Söker tarafından parçalanmıştı. Atatürk’ün üzülmemesi için 1926 yılında bir vapur satın alındı ve Bandırma ismi verildi. Bu geminin ismi daha sonra Ülgen oldu. Günümüze gelen bandırma fotoğrafları ikinci Bandırma yani Ülgen’in görüntüsüdür” diye konuştu.
YAĞLI BOYA TABLO: HASLET SOYÖZ
NURİ ULUSU BANDIRMA GEMİSİ ÇİZİMİ
‘Hacı Tevfik Efendi Paşa sana emanet’
Atatürk ile Bandırma vapurunda bulunan 79 kişiden olan Başkamorot Hacı Tevfik Ulusu’nun torunu Mustafa Kemal Ulusu da duygularını anlattı. Futbol Federasyonu eski Başkanı Mustafa Kemal Ulusu, “Kurtuluş savaşının ilk adımı 16 Mayıs 1919 günü Bandırma vapurunun İstanbul’dan hareketiyle başlamıştı. Tarihsel açıdan Bandırma çok önemlidir. Yaşatılması ulusal tarihimiz açısından gerekliydi. Ama sadece Samsun’da yapılmış benzeri günümüze ulaştı. Kaptan İsmail Hakkı Durusu yolcunun önemini çok iyi biliyordu. Dedemi kaptan köşküne çağıran Kaptan Durusu şu emri vermişti. ‘Hacı Tevfik Efendi Paşa sana emanet’. Bu büyük emaneti dedem 3 gün canı pahasına korumayı göze aldı sonra da babam Nuri Ulusu 12 yıl yanıbaşından ayrılmadı. babam bu nedenle bana Mustafa Kemal ismini verdi. Şerefle ve gururla taşıyorum bu ismi” dedi.
Emperyalizme ilk tokatı atan Nusrat’ı bile koruyamadık
Mavi Vatan kavramının kurucusu (E) Amiral Cem Gürdeniz, “Nusrat gibi emperyalizme ilk tokatı atan Nusrat’ı koruyamadık. İngiliz donanmasında 24 saatte iki kayıp verdiren gemiyi koruyamadık. Türkiye’nin kurtuluşunu ateşleyen yürekli insanları işgal altındaki İstanbul’dan Samsun’a götüren gemi Bandırma’nın manevi değeri çok büyüktür. Bandırma ve Nusrat kadar Alemdar, Rusumat 4, Ertuğrul yatı gibi pek çoğunu koruyamadık. Denizci bir ulus olsaydık bu gemileri korurduk. Türkiye’nin Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu vardır ama içinde Atatürk’ün gemilerine ve Türk denizcilik kültür mirasına yönelik tek madde yoktur. Bandırma’nın korunması denizci millet olmamız açısından mihenk taşı olabilirdi.” dedi.
BANDIRMA VAPURU’NUN ZAMAN TÜNELİ
Mirliva (Tümgeneral) Mustafa Kemal Paşa ve 55 arkadaşını bağımsız Türkiye Cumhuriyeti fikrine taşıyan Bandırma vapuru, 1878 yılında İngiltere’nin Glasgow kentinde yapılmıştı. Mac. Intyre Paisley – Huston and Cardett tezgahlarında 21 sıra numarasıyla 279 grostonluk yolcu ve yük vapuru olarak inşa edilen geminin ilk adı Torocaderto’ydu. 5 yıl sonra Yunan armatöre satıldığında ismi Ege denizi kıyısındaki Kymi kasabasından esinlenerek Kymi oldu. Pire Limanı’na kayıtlı olarak çalışırken 12 Aralık 1891 tarihinde batan Kymi İstanbul’daki Rama Derasimo firmasına satıldı. 1894 yılında Türk bayrağı çekilerek İdare-i Mahsusa (Deniz Yolları İşletmesi) hizmetine giren geminin adı Panderma oldu.
Marmara Denizi’nde, Tekirdağ, Biga ve Erdek Körfezi arasında seferler yapan gemi, İdare-i Mahsusa’nın Osmanlı Seyr-i Sefain İdaresi ismini almasıyla Bandırma olarak isim değiştirdi. 1910 yılından itibaren posta vapuru olan Bandırma 48,9 metre uzunuğundaydı. Hutson & Carbett yapımı 2 silindirli 50 beygir gücünde compound buhar makinesi vardı ve uskurluydu. 1924’te hizmet dışı bırakıldı. İstanbul’a kadar sokulan İngiliz E11 denizaltısı tarafından torpillendiği iddi edilen Bandırma, 1925 yılında gemi bozmacı İlhami Söker tarafından 4 ay içinde Haliç’te parçalara ayrıldı.
Mustafa Kemal Paşa ile Bandırma vapuruyla Samsun’a rota tutanlar:
1- Mustafa Kemal Paşa ile müfettişlik heyetinin mensupları: (asker ve sivil 23 kişi)
2- Astsubay, erbaş ve erler: 25 kişi
3- Sivas’taki 3. Kolordu Komutanlığı’na atanan Refet Bele
4- Geminin mürettebatı: 25 kişi
5- Siviller: 5 kişi
1- Dokuzuncu Ordu Kıt’aları Müfettişi Mirliva Mustafa Kemal
2- Erkan-ı harbiye Reisi Miralay Kazım Bey (Dirik)
3- Sıhhiye Müfettişi Miralay İbrahim Tali Bey (Öngören)
4- Erkan-ı Harbiyye Kaymakamı (Ayıcı) Arif Bey
5- Erkan-ı Harbiyye binbaşı Hüsrev Bey (Gerede)
6- Topçu Müfettişi Binbaşı Kemal Bey (Doğan)
7- Sıhhiye Müfettiş Muavini Binbaşı Refik Bey (Saydam)
8- Yaver Piyade Yüzbaşısı Cevad Abbas Efendi (Gürer)
9- Piyade Yüzbaşısı Mustafa Vasfi Efendi (Süsoy)
10- Piyade Yüzbaşı Ali Şevket Efendi (Öndersev)
11- Piyade Yüzbaşı Mümtaz Efendi (Tümay)
12- Piyade Yüzbaşı İsmail Hakkı Efendi (Ede)
13- Tabip Yüzbaşı Behçet Efendi (Feyzioğlu)
14- Piyade Mülazım-ı Evvel Hayati Efendi
15- Piyade Mülazım-ı Evvel Arif hikmet Efendi (Gerçekçi)
16- Yaver Topçu Mülazım-ı Sani Muzaffer Efendi (Kılıç)
17- Mülazım-ı Evvel Abdullah Efendi (Kunt)
18- Müşavir-i Adli Ali Rıza Bey
19- Tabur Hesap Memuru Rahmi Efendi
20- Tabur Hesap Memuru Ahmet Nuri Efendi
21- Sınıf-ı Sani Faik Efendi (Aybars)
22- Zabit vekili Tahir Efendi
23- Sınıf-ı Rabi Memduh Efendi
24- Miralay Refet Bey (Bele)- 3. Kolordu Kumandanı
25- Kıdemli Çavuş Osman Nuri oğlu Ali Faik Efendi
26- Kıdemsiz Çavuş İbrahim İzzet oğlu Atıf
27- Çavuş Ali oğlu Musa (Aydınlı)
28- Çavuş Mustafa oğlu Kemal (Konyalı)
29- Çavuş Kemal oğlu Mustafa (Konyalı)
30- Onbaşı Tevfik oğlu Adem (Çatalcalı)
31- Onbaşı Ali oğlu Rıfat (Sivaslı)
32- Onbaşı Rıfat oğlu Ali (Sivaslı)
33- Nefer Hüseyin oğlu Mehmet (Sincanlı)
34- Nefer Ahmed oğlu Emin (Sincanlı)
35- Nefer Mustafa oğlu İsmail (Sincanlı)
36- Nefer İbrahim oğlu Ömer (Sincanlı)
37- Nefer Kerim oğlu Mehmet (Alanyalı)
38- Nefer Hasan oğlu Ulvan (Sungurlulu)
39- Nefer Mehmed oğlu Mehmed (Geredeli)
40- Nefer Mehmed oğlu Hasan (Kadıköylü)
41- Nefer Mehmed oğlu Durmuş (Mudurnulu)
42- Nefer Mehmed oğlu Ali
43- Nefer Abdullah oğlu Musa (Divrikli)
44- Nefer Abdullah oğlu Mehmet (Tokatlı)
45- Nefer Şakir oğlu Nuri (Geredeli)
46- Nefer Hasan oğlu Hüseyin (Akhisarlı)
47- Nefer Bekir oğlu Mahmud (Yenihanlı)
48- Nefer İhsan oğlu Mehmed Lütfi (Üsküdarlı)
49- Nefer Abdullah oğlu Ali (İzmirli)
Bandırma vapurunun mürettebatı
50- Gemi süvarisi: Kayserili İsmail Hakkı Durusu (22 Aralık 1940 İstanbul’da vefat etti)
51- İkinci Kaptan: Üsküdarlı Tahsin Kaptan
52- Katip İsmail Bey
53- Güverte Lostromosu: Hasan Reis
54- Serdümen Temel Şükrü Efendi
55- Serdümen Basri Ali Efendi
56- Ambarcı Ahmed Hasan Efendi
57- Ambarcı Maksut Süleyman Efendi
58- Tayfa Cemil Süleyman Efendi
59- Tayfa Rahmi Hüseyin Efendi
60- Tayfa Temel Mesut Efendi
61- Başmakinist Hacı Süleyman Bey
62- İkinci makinist Süleyman Bey
63- Vinççi Osman Emin Efendi
64- Vinççi Galip Ali Efendi
65- Ateşçi Halil Yusuf Efendi
66- Ateşçi Mansur Arif Efendi
67- Ateşçi Bahri Mehmet Efendi
68- Kömürcü Mehmed Hasan Efendi
69- Kömürcü Mehmed Ali Efendi
70- Birinci Kamarot Tevfik Muharrem Efendi (Atatürk’ün kütüphanecisi Nuri Ulusu’nun babası)
71- İkinci Kamarot Mehmet İbrahim Efendi
72- Muavin Kamarot Ahmet Muhtar Efendi
73-Kamarot Yamağı Halit Mustafa Efendi
74- Aşçı Hacı Hamdi Osman Efendi
Siviller
75- Sinop Mutasarrıfı Mazhar Tevfik Bey
76- Piyade Yüzbaşı Mustafa Vasfi Efendi’nin Eşi Aliye Hanım-Kızı Nefise- Oğlu Mithat-Oğlu Salih 79 kişi
Gökhan Karakaş {Milliyet}
DENIZKARTALI Haber Portalı – https://denizkartali.com/tarihi-degistirdi-ama-degeri-bilinmedi.html