RUM ORTODOKS KİLİSESİ’NİN KIBRIS’TAKİ KARAR ALMA SÜREÇLERİNDEKİ ETKİSİ (10)
Sonuç
Yukarıda da vurgulandığı gibi, Cumhuriyet ilanını Enosis’e giden yolda bir atlama taşı olarak gördüğünü açıkca ifade eden Makarios, zaman geçirmeden hazırlıklara girişti. Bu hazırlıkların neler olduğunu, o dönemde Kıbrıs Ordusu görevinde bulunan Yunanlı General George Karayannis’in Atina’daki EthnikosKryxgazetesinde, 13 Haziran 1965 tarihinde yayınlanan açıklamalarından öğreniyoruz .Gerçekten de Başpiskopos Cumhuriyetin ilanından itibaren, ortaklığı yıkmak ve Enosis’i gerçekleştirmek adına gizli örgüt kurulması emrini vermiş ve daha sonra adının “Akritas Planı” olduğunu öğrendiğimiz Türkleri yok etme planını hazırlatmıştı. 21 Aralık 1963’de de bu planı yürürlüğe koyarak Türklere karşı silahlı saldırıyı başlatmıştı.
Makarios kendinden sonra gelecek olan Rum liderlerine bıraktığı vasiyetinde, “Rumları meşru hükümet olarak kabul ettirmekle, Kıbrıs’ı Enosis’e en yakın konuma getirdim. Bu sıfattan ne pahasına olursa olsun, asla gerilemeyiniz… Eğer gerileyecekseniz, sadece Enosis için gerileyiniz…” demiştir . Cumhurbaşkanı ve aynı zamanda Rum Ortodoks Kilisesi Başpiskoposu Makarios’un bu vasiyeti bundan böyle tüm Rum liderler ve kilise yöneticileri için bir yol haritası olmuştur. Bunun dışında herhangi bir politika üretmek, hiçbir Rum ve Yunan politikacının kolay kolay cesaret edebileceği, göze alabileceği bir şey değildir. Nitekim bu vasiyet sonrası kilisenin Kıbrıs politikalarına etkisi daha keskinleşmiş, karar verici durumundaki politikacılar daha büyük baskı altına alınmıştır. 2004 yılında gündeme getirilen Annan Planı’yla ilgili yapılacak referandumda “Evet” oyu kullanacakları yönünde değerlendirmeler yapılan Rum kamuoyunun, kilisenin son anda “Hayır” oyu kullanmaları çağrısı üzerine yüzde 76 oranında plana olumsuz oy kullanmış olmaları bu baskının somut bir göstergesidir .
Bu baskı müteakip tarihlerden bugünlere kadar devam etmiştir. 12 Kasım 2006’da taç giyme töreninde Başpiskopos Hrisostomos; “Dini törenlerimizi işgal altındaki Kuzey topraklarında yapıncaya ve Yunan bayrağını Beşparmak Dağları ve Girne kalesinde dalgalandırana kadar kutsal savaşımızı devam ettireceğiz. Sınırlarımız, Girne kıyılarındadır” ifadeleriyle bu konudaki hedeflerini bir kez daha yinelemiştir. Kıbrıs Rum Ortodoks Kilisesi’nin politikaya direkt etkisini vurgulayan bir başka açıklama da 2007 yılında dönemin KKTC Cumhurbaşkanlığı sözcüsü Hasan Erçakıca tarafından yapılmıştır. Erçakıca haftalık bilgilendirme toplantısında Kıbrıs Rum Ortodoks Kilisesi’nin, çözüm çabalarında etkin rol almak amacıyla Kıbrıs sorununun çözümüne ilişkin plan hazırladığını ve bu görüşü BM ile AB yetkililerine sunmayı düşündüklerini açıklamıştı .
2008 yılında, Rum Ortodoks Kilisesi Başpiskoposu II. Hrisostomos’un, dönemin Kıbrıs Rum Yönetimi Lideri DimitrisHristofyas’a“konuştukları çerçeve içerisinde hareket etmesi şartıyla Kıbrıs sorununun çözümü yönündeki çabalarına destek verdiğini, desteğinin açık çek olmadığını, Hristofyas’ın baskı görse dahi Kıbrıs`ta iki ayrı devleti kabul edeceğine inanmadığını” söylediğinin belirtildiği haber bu konudaki görüşlerimizi teyit eder niteliktedir .
Bir başka olay da kilisenin etkinliğinin günümüzde de devam ettiğini başka bir açıdan vurgulaması bakımından önem arz etmektedir. Kıbrıs Rum eğitim sisteminde söz sahibi olan Kıbrıs Rum Ortodoks Kilisesi’nin, Rum Milli Muhafız Ordusu(RMMO) içinde de örgütlenmek istediği, Rum Ortodoks Kilisesi Başpiskoposu II. Hrisostomos tarafından bu amaçla, Ordu Din İşleri Dairesi Müdürlüğü’ne atanan BaşkeşişYoannisYoannu’nun, RMMO’dan tuğgenerallik rütbesi talep ettiği öğreniliyordu .
Kilise’nin politik konulardaki etkinliğinin bir başka örneği de; 2010 yılında Kıbrıs Rum Ortodoks Kilisesi Başpiskoposu II. Hrisostomos`un, eski Rum Merkez Bankası Yöneticisi HristodulosHristodulu`nun yazdığı, çözüme karşı çıkan “Federasyon, Annan Planı ve Yeni Çözüm Planının Gebe Olduğu Ekonomi” isimli kitabından 10 bin adet satın alarak kiliselere ücretsiz dağıtmasıdır. Başpiskopos konuyla ilgili kendisini eleştirenlere; “Vatanın kurtuluşu için kilisenin tüm mallarını harcarım” sözleriyle savunma yapıyordu .
2010 yılında, Paskalya dolayısıyla yayınladığı açıklamada da Rum Ortodoks Kilisesi Başpiskoposu II. Hrisostomos, Kıbrıs sorununda izlenmekte olan politikaya tamamen karşı olduğunu belirterek, “Kurtuluş için yeniden birleşme değil; mücadele zorunludur” açıklamasını yapıyor ve Rum lider DimitrisHristofyas`a ve Rum siyasi liderliğine “Seslerini; 3 bin yıllık Helen tarihi ve 2 bin yıllık Hıristiyanlığın sesiyle birleştirmeleri, zorluklara ve baskılara boyun eğmemeleri” çağrısında bulunuyordu . Ayrıca, II. Hrisostomos`un Paskalya nedeniyle Rum Yönetimi Başkanı DimitrisHristofyas`a gönderdiği mesajda “Kıbrıs sorununa çözüm bulunması, ata topraklarının kurtarılması ve göçmenlerin geri dönmesi çabalarının mutlu sona ulaşması” dileğinde bulunduğu; Yunanistan Cumhurbaşkanı KarolosPapulyas ve Yunanistan Başbakanı YorgosPapandreu`ya gönderdiği mesajlarda da, “Kıbrıs`ın kendi çile yolunda yürümekte olduğu ve Türk istilacılardan kurtulmayı başarması konusunda anavatandan (Yunanistan) destek beklediği” bildiriliyordu .
Rum Ortodoks Kilisesi’nin Kıbrıs’taki karar alma süreçlerindeki söz konusu baskısının Rum yöneticilerinin kararlarını ne şekilde etkilediğinin örneklerini çoğaltmak mümkündür. Bu konuda uzun yıllar toplumlararası görüşmelerde Kıbrıs Türk toplumunu ve KKTC’ni temsil eden Kurucu Cumhurbaşkanı Rauf R. Denktaş’ın görüşleri önemli yer tutmaktadır. Denktaş, tüm Rum siyasi liderleri gibi,1968 ile 1973 yılları arasında görüştüğü Klerides’in de, müteakiben görüşmelere devam ettiği Kipriyanu’nun da kilisenin ve Başpiskopos Makarios’un vasiyetinin etkisi altında kaldıklarını belirterek, dönemin Dışişleri Bakanı Rolandis’in, Kiprianu’nun inanmadığı halde kendisini federal bir anlaşma yanlısı gibi göstererek dünyayı aldattığını açıklayarak istifa ettiğini, daha sonra seçimleri kaybeden Kiprianu’nun federasyonu hiç istemediğini açıklayarak “Ben büyük lider Makarios’un isteğini ve vasiyetini onurlandırarak milli davaya hizmet ettim” itirafında bulunduğunu anlatmıştır . Yine Denktaş, 2008-2013 yılları arasında Kıbrıs Rum Yönetimi liderliği yapan DimitrisHristofyas’ın da “Makarios’un izindeyim; EOKA’dan ilham alıyorum, EOKA bana yön vermektedir” ifadelerini kullandığını belirterek, Makarios’un vasiyetini Rumların unutmadığını, ancak Türk tarafının unuttuğunu, Makarios’un vasiyetinin Rum Milli Konseyi’nin varlığının temelini oluşturduğunu ve Rumlar için “Enosise eşittir” dedikleri AB üyeliği ceplerindeyken Türk tarafı ile görüşmelerin sadece bir oyalama ve Klerides’in de dediği gibi “Türk tarafını uzlaşmaz göstermek için bir taktikten” ibaret olduğunu vurguluyordu.
Prof. Dr. Ata Atun’a göre de Rum Ortodoks Kilisesi’nin onayını ve takdisini almayan hiçbir siyasi partinin veya politikacının siyasi ömrü, siyaseten ne kadar güçlü olursa olsun uzun olmamıştır. Kıbrıslı Rumların 4. Cumhurbaşkanı ve Rum Demokratik Seferberlik Partisi (DISY)’nin kurucusu GlafkosKlerides’in babası ‘IoannisKleridis’, 1960 Kıbrıs Cumhuriyeti’nin ilk Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Makarios’a karşı aday olabilecek kadar siyaseten güçlü olmasına rağmen hem seçimi kaybetmiş hem de siyaset dünyasından adeta silinmiştir .
Görüldüğü gibi tarihsel süreç içerisinde yapılan incelemede, Rum Ortodoks Kilisesi her dönemde siyasi karar vericiler üzerinde etkin bir rol oynamayı bilmiştir. Günümüzde de bu etkinliğin azalmadan devam ettiğini görerek, özellikle Türk tarafının yapılan ve yapılacak tüm görüşmelerde üretecekleri çözüm önerilerinde kilisenin söz konusu baskısının Rum karar vericiler üzerinde birinci derecede rol oynadığını ve Rum yöneticilerin bu baskıdan uzak bir şekilde karar vermelerinin olanaksız olduğunu bilerek hareket etmelerinin doğru hal tarzı olduğu değerlendirilmektedir.
TURGAY BÜLENT GÖKTÜRK
İrfan Kaya Güler, Ertan Efegil, Avrupa Birliği Kıskacında Kıbrıs Meselesi (Bugünü ve Yarını), Ankara, 2001, Önsöz, s. IX.
2 A.g.e., s. X.
3 Fileleftheros, “Kilise şimdiden ‘Hayır’ diyor”, 29.3.2004.
4 Kıbrıs Gazetesi, 13 Kasım 2006.
5 TRT, 04.12.2007.
6 Zaman, 07.09.2008.
7 Milli Gazete, 01.03.2009.
8 Sabah, 03.01.2010.
9 Simerini, “Başpiskopos’un Net Siyasi Mesajı: İzlenmekte Olan Politikaya Tamamen Karşı ve Seferberliğe Çağırıyor”, 03 Nisan 2010.
10 Politis, “Başpiskopos`un Siyasi Genelgesi”, 03 Nisan 2010.
11 Cumhurbaşkanı Rauf Denktaş’ın Maria ve AntonisDemetriades’e 12.09.2003 tarihinde yazdığı mektup; KKTC Dışişleri Bakanlığı Tanıtma Dairesi internet sitesinde de bulunan mektubun bir sureti, merhum Cumhurbaşkanı Rauf R. Denktaş tarafından 22 Nisan 2010 tarihinde Lefkoşa’daki ofisinde yapmış olduğumuz söyleşide tarafıma da verilmiştir.
12 Ata Atun, “Kıbrıs Rum Siyasi Partileri ve Siyasetçileri”,http://akademikperspektif.com/2014/02/16/kibris-rum-siyasi-partileri-ve-siyasetcileri/
Kaynaklar
I. ARŞİV KAYNAKLARI
TC Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi
Kıbrıs Türk Milli Arşivi
İngiltere Foreign Arşivi
A. Foreign Office FilesandCorrespondence
B. Colonial Office Correspondence
II. SÜRELİ YAYINLAR (GAZETE VE DERGİLER)
Alithia Ateş
Ayın Tarihi Cyprus Mail
FileleftherosHakikat
Halkın Sesi Hürriyet
Kıbrıs Milli Gazete
New York HeraldTribunePolitis
Sabah Simerini
TheCyprusGazetteThe Daily Telegraph
The Times Times of Cyprus
Zaman
III. İNCELEME YAPITLAR VE ANILAR
A. KİTAPLAR
Alasya, Fikret, Kıbrıs ve Rum-Yunan Emelleri, KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı yay. Ankara, 1992.
Altan, Mustafa Haşim, Kıbrıs’ta Rumlaştırma Hareketleri, Milli Arşiv Yay. No:1, KKTC, 2000.
An, Ahmet, Kıbrıs’ta İsyanlar ve Anayasal Temsiliyet Mücadelesi (1571-1948), Lefkoşa, 1996.
Attalides, Michael A., Cyprus-Nationalismand International Politics, Edinburg,1979.
Averof, Evangelos, Tossizza, İstoriaHamenonEfkerion, (Kipriako, 1950–1963), Atina, 1982.
Bozkurt, İsmail, Kıbrıs Tarihine Bir Bakış, Ankara, 2001.
Cobham,ClaudeDelaval, ExcerptaCypria: Materialsfor a Hıstory of Cyprus, Cambridge, 1908.
Çay, Abdulhaluk, Kıbrıs’ta Kanlı Noel-1963, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara, 1989.
Çetin, Metin, Kıbrıs Cumhuriyeti ve Bir Liderin Doğuşu, Lefkoşa, 1955.
Çevikel, Nuri, Kıbrıs Eyaleti; Yönetim, Kilise, Ayan ve Halk (1750-1800),Gazimağusa, 2000.
Çevikel, Nuri, Kıbrıs’ta Osmanlı Mirası (1570-1960), İstanbul, 2006.
Çiçek, Kemal, Zimmis (non-Muslims) of Cyprus in theSharia Court: 1110/39 A.H./1668-1726 A.D., Birmingham, 1992,
Debeş, Taçgey, Sir Ronald Storrs’un Anıları, KKTC, 1993.
Fedai, Harid, Kıbrıs’ta Masum Millet Olayı, KKTC Turizm ve Kültür Bakanlığı Yay., İstanbul, 1986.
Gazioğlu, Ahmet C., İngiliz İdaresinde Kıbrıs (1878-1960) I, Statü ve Anayasa Meselesi, İstanbul, 1960.
Gazioğlu, Ahmet C., İngiliz Yönetiminde Kıbrıs II (1878-1952) Enosis Çemberinde Türkler, Lefkoşa, 1996.
Georghallides, G.S., CyprusandTheGovernorship of Sir Ronald Storrs, CyprusResearchCentre, Nicosia, 1985.
Göktürk, Turgay Bülent, Enosis’in Doğuşu ve Düşünceden Eyleme Geçişi, 1931 İsyanı, Lefkoşa, 2009.
Grivas, Georgios, EOKA Mücadele Tarihi (1955-1959), Lefkoşa, 1972.
Güler, İrfan Kaya, Ertan Efegil, Avrupa Birliği Kıskacında Kıbrıs Meselesi (Bugünü ve Yarını), Ankara, 2001.
Gürel, Şükrü S., Kıbrıs Tarihi 1878-1960, Kaynak Yay., Ankara, 1984.
Hakeri, Bener Hakkı, Başlangıcından 1878’e Dek Kıbrıs Tarihi, Ankara, 1993.
Her Majesty’sStationery Office, Cyprus, Terrorism in Cyprus, London, 1956.
Hill, George H., A Hıstory of Cyprus III, Cambridge UnıversityPress, Cambridge, 1952.
Hill, George H., A Hıstory of Cyprus IV, Cambridge UnıversityPress, Cambridge, 1952.
İsmail, Sabahattin, 100 Soruda Kıbrıs Sorunu, Lefkoşa, 1992.
Keser, Ulvi, Kıbrıs’ta Yeraltı Faaliyetleri ve Türk Mukavemet Teşkilatı, İstanbul, 2007.
KKTC Dışişleri ve Savunma Bakanlığı, Cyprus Problem: Why No Solution, PublicRelationDept. ofthe TRNC Ministry of ForeignAffairsandDefence, Nicosia,1997.
KTFD Enformasyon Dairesi, Kıbrıs’ta Barışa Engel ENOSİS, KTFD Enformasyon Dairesi Belge Yayınları No:10, Eylül 1982.
Kürşat, Fikret; Altan M.H.; Egeli S., Belgelerle Kıbrıs’ta Yunan Emperyalizmi, İstanbul, 1978.
Loizides, Savvas, TheCyprusQuestion, Athens, 1950.
LukeHurry, Cyprus, A Portraitand A Appreciation, London, 1957.
Maier, Franz Georg, CyprusFromtheEarlist Time tothePresentDay(Trans, fromtheGermanby Peter George), London, 1968.
Manizade, Derviş, Kıbrıs Dün Bugün Yarın, İstanbul, 1975.
Panteli, Stavros, TheMaking of Modern Cyprus: FromObscuritytoStatehood, Vale of Glamorgan, 1990.
Purcell, H. D., Cyprus,New York, 1969.
Ronald, SirStorss, Orientations, London, 1937.
Spyridakis, C, A BriefHistory of Cyprus, Nicosia,1964.
Şahinler, Menter, Türkiye’nin 1974 Kıbrıs Siyaseti, Rumeli Kültür ve Dayanışma Derneği yay., İstanbul, 1979.
Şanlı, Hasan., Kıbrıs 1878–1924 Siyasal Toplumsal Değişimler, İstanbul,1967.
Tolgay, Ahmet, Kanlı Noel-Kıbrıs Türkü’nün Ateşle Sınavı, Kastaş Yayınları, İstanbul, 1993.
Tofallis, Kypros, AHistory of Cyprus, London, 2002.
Ünlü, Cemalettin, Kıbrıs’ta Basın Olayı (1878-1981), Lefkoşa, 1976.
Vovolini, Konstantin A., 1453-1933 Kurtuluş Savaşında Kilise, Atina, 1952.
Zannetos, Philios, IstoriaTisNisuKipru, (Kıbrıs Adası Tarihi), Atina, 1930.
Zervakis, Peter, HistorischeGrundlagen, Südosteuropa-HandbuchBand VIII: Zyprern, Göttingen, 1998.
B. TEZLER
Asım Uyguroğlu (Tnk. Kur. Bnb.), Kıbrıs’ın Dünü, Bugünü, Yarını (Kurmay Tezi), Harp Akademileri K.lığı Yayını, İstanbul, Mayıs 1995.
C. MAKALELER
Alasya, Halil Fikret, “Osmanlı Hükümeti Tarafından Ortodoks Kilisesine Verilen İmtiyazlar”, Milletlerarası Birinci Kıbrıs Tetkikleri Kongresi (14-19 Nisan 1969) Türk Heyeti Tebliğleri, Ankara.
Öztoprak, İzzet, “Kıbrıs’ta 1931 İsyanı ve Yankıları”, Kıbrıs Araştırmaları Dergisi, Cilt 3, Sayı 3,1997, s. 312-313.
Yalçınkaya, Mehmet Alaattin, “İngiliz Kaynaklarına Göre 19. Yy. Başlarında Kıbrıs”, II. Uluslararası Kıbrıs Araştırmaları Kongresi, 24-27 Mayıs 1998, II, DAÜ Basımevi, Gazimağusa/KKTC, 1999.
D. İNTERNET KAYNAKLARI
Atun Ata, “Kıbrıs Rum Siyasi Partileri ve Siyasetçileri”,http://akademikperspektif.com/2014/02/16/kibris-rum-siyasi-partileri-ve-siyasetcileri/(Erişim Tarihi:19.10. 2010)
İsmail Sabahattin, “Kıbrıs Sorununda Kilisenin Olumsuz Rolü”,http://www.sabahattinismail.com. seriyaz/19.doc (Erişim Tarihi:05. 09. 2010)
IV. SÖZLÜ TARİH KAYNAKLARI
KKTC Kurucu Cumhurbaşkanı Rauf R. Denktaş ile muhtelif tarihlerde, son olarak 22 Nisan 2011 tarihinde Lefkoşa’daki çalışma ofisinde yapılan görüşmeler.
Eski TMT Mensubu, araştırmacı yazar Harid Fedai ile 11 Mayıs 2012 tarihinde Gazimağusa’da, Doğu Akdeniz Üniversitesi’nde yapılan görüşme.